حیوانات بومی ایران زمین

اگر روزی بخواهید به آفریقا سفر کنید، بی تردید بخشی از سفرتان را برای دیدن حیوانات نادر آفریقایی مانند شیر، زرافه، گورخر، فیل و پلنگ اختصاص می دهید. همچنین بعید است به استرالیا بروید بی آن که سراغی از کانگورو و کوالا و یا دیگر موجودات ویژه استرالیایی بگیرید. کشورهای عربی نیز به خاطر تجربه سوار شدن بر شتر و اسب عربی شهرت دارند. اما شاید کم تر گردشگری به ایران به چشم زیستگاه حیوانات ویژه نگاه کند. ایران موطن حیواناتی است که نظیر آنها در هیچ نقطه دیگری از دنیا یافت نمی شوند. البته نسل بیشتر این حیوانات رو به انقراض است و برخی گونه ها مانند شیر مشهور ایرانی به طور کامل منقرض شده اند. به همین دلیل بازدید از آن ها در شرایط کنونی چندان به نفع این حیوانات نیست. با این وجود شناخت این حیوانات خارق العاده و داشتن اطلاعات در مورد حیات وحش ایران کمک بزرگی به این گونه های در خطر می باشد.  با سفرمی همراه شوید تا سفری داشته باشیم به دنیای اعجاب آور برخی از حیوانات خاص ایرانی.

گوزن زرد ایرانی

گوزن زرد ایرانی یکی از گونه های نادر و زیبا است که در برخی از نقاط جهان به طور پراکنده یافت می شود، اما زیستگاه اصلی این حیوان در ایران است. این حیوان با شکوه طی قرن ها برای ایرانیان مهم و مقدس بوده است و حکاکی های تخت جمشید، سکه های باستانی و نیز طرح فرش هخامنشی کشف شده در سیبری گواه این ادعا است. ویژگی بسیار جالب گوزن زرد ایرانی در مقایسه با پسرعموهایش، وجود خال بر روی کمرش است. این خال ها پیش از بلوغ در دیگر گوزن ها دیده می شوند لیکن عموماً با بلوغ آن ها از بین می روند. اما گوزن زرد ایرانی این ویژگی را تا آخر عمر حفظ می کند. شاخ گوزن زرد ایرانی در یک سالگی شروع به رشد می کند و در دو سالگی کامل می شود. عموماً شاخ این حیوانات در اواخر زمستان می افتد و رشد شاخ جدید به سرعت شروع می شود و در تابستان کامل می شود. این توانایی تجدید شاخ نشانه ی سلامت و قوت حیوان نر است و در جفت گیری نقش مهمی دارد.

حالا این گوزن به شکل محدود در دشت ناز ساری، سمسکنده مازندران، جزایر اشک و کبودان ارومیه، میان کتل دشت ارژن و منطقه حفاظت شده پریشان زندگی می کند. اما نسل آن ها در طبیعت و خارج از پارک های حفاظت شده به طور کامل از میان رفته است. علاقه ی این حیوانات به بلوط، جنگل های استان فارس را به زیست گاهی ایده آل برای آن ها تبدیل می کند. با وجود حفاظت بسیار شدید، گوزن زرد ایرانی هنوز مشکلات بسیار زیادی دارد. یکی از مهم ترین مشکلات این گوزن ازدواج فامیلی است. به دلیل محدود بودن تعداد گوزن ها احتمال جفت گیری بین خواهر و برادرها و نیز پسرعمو و دختر عموها بسیار زیاد است. این موضوع تنوع ژنتیکی حیوان را به شدت پایین می آورد و گوساله ها را در مقابل بیماری به شدت آسیب پذیر می کند. اما چرخاندن گوساله ها در بین سایت های مختلف نیز به شدت استرس زا خواهد بود.

همچنین تعیین مساحت زیستگاه نیز مسئله دشواری است. زیستگاه بسیار کوچک تمایل حیوانات برای جفت گیری را کم می کند و زیستگاه پهناور از شانس برخورد حیوانات با هم می کاهد و نیز فقر ژنتیکی را به دلیل چند دسته شدن افزایش می دهد. همچنین در اختصاص حیوانات به یک سایت جدید که با هدف دسته بندی ژنتیکی انجام می شود، نسبت تعداد نر به ماده بسیار مهم است. اگر تعداد ماده ها کم باشد بین نرها رقابت جنسی ایجاد می شود و تنوع ژن های نسل بد را کم خواهد کرد و اگر تعداد ماده ها زیاد باشد ممکن است چند ماده بارور نشوند. همه این ها مشکلاتی است که حفظ نسل گوزن زرد ایرانی را بسیار مشکل می کند. به غیر از گوزن زرد ایرانی دو گونه مرال و شوکا نیز از گوزن های بومی ایران به حساب می آیند.

پلنگ ایرانی

شاید پلنگ ایرانی به اندازه یوز ایرانی شهرت نداشته باشد. گاهی حتی عده ای این دو گونه را با هم اشتباه می گیرند. اما پلنگ ایرانی و یوز ایرانی دو گونه ی کاملا متمایزند. تعداد این حیوانات در افغانستان، ترکمنستان، آذربایجان، گرجستان، روسیه و ترکیه از ده قلاده تجاوز نمی کند و حالا ایران زیستگاه اصلی این حیوانات با شکوه به حساب می آید. پلنگ ایرانی یکی از بزرگترین پلنگ های موجود در دنیا است. این پلنگ عموماً از زیستگاه های نزدیک به مناطق شهری پرهیز می کند و همچنین به زندگی در مناطقی که بیش از بیست روز پوشیده از برف باشد علاقه ندارد. شرایط ایده آل دمایی برای این حیوان میانگین دمای 13 تا 18 درجه سانتیگراد و بارندگی بیش از 200 میلی متر در سال است. به همین دلیل جنگل های بمو در استان فارس به عنوان زیستگاهی ایده آل برای پلنگ ها معرفی شده است. هر گونه اختلاف با شرایط ایده آل می تواند تمایل حیوان برای تولید مثل را کاهش بدهد.

پلنگ ایرانی در طول تاریخ سوژه ای مناسب برای شکار بود. شاهان با شکار پلنگ تفریح می کردند و تجار به تجارت پوست این حیوان علاقه داشتند. همچنین از مهم ترین دلایل شکار شدن پلنگ وحشت عمومی و نیز دفاع از حیوانات خانگی بود. البته پلنگ در شرایط عادی علاقه ای به شکار حیوانات گله ای ندارد و دوست ندارد به مناطق شهری نزدیک شود. اما شکار بی رویه ی سُم دارانی مانند گوزن، آهو و قوچ، سفره ی پلنگ را بسیار تنگ کرده است. نبود شکار متنوع برای این حیوان هنوز هم یکی از مشکلات اصلی نسل آن ها است.

خشکسالی و کم شدن پوشش گیاهی و به دنبال آن کم شدن تعداد شکارهای موجود برای پلنگ ایرانی نیز نسل این حیوان را تهدید می کند. در گذشته روستاییان با مسموم کردن پلنگ سعی می کردند از گله هایشان محافظت کنند. این کار در حال حاضر غیر قانونی است و آسیب های گله ای ناشی از حمله پلنگ بیمه شده اند تا تمایل برای کشتن پلنگ و نیز انتقام کاهش پیدا کند. حالا همه دارند تلاش می کنند تا سرنوشت پلنگ ایرانی مانند ببر مازندران نشود. ببری که حالا نبودش حسرتی است بر دل مردم مازندران، مردم ایران و مردم جهان.

یوزپلنگ ایرانی

شاید یوزپلنگ ایرانی را بتوان معروف ترین حیوان در خطر انقراض ایرانی دانست. البته وضعیت بسیار بد نسل این حیوان در مشهور شدنش بی تأثیر نبوده است. با این وجود قرار گرفتن نقش یوزپلنگ ایرانی بر روی پیراهن تیم ملی فوتبال ایران و تبدیل شدن این حیوان به نمادی برای ایران اهمیت آن را افزایش داد. از این حیوان که به نام چیتای آسیایی نیز شناخته می شود کم تر از هفتاد قلاده باقی مانده است که این تعداد شامل تمام یوزهای موجود در حیات وحش و نیز باغ وحش ها می شود.

در حال حاضر تخمین زده می شود که پنجاه یوز پلنگ در ایران زندگی کنند که تعداد آن ها نسبت به بیست قلاده موجود در سال 2013 بیشتر است و این عدد خبر از رشد تعداد یوزهای ایرانی می دهد. برای نخستین بار استفان جی او برایان مطرح کرد که یوز ایرانی همان یوز آفریقایی است که پنج هزار سال پیش از آفریقا به ایران آمد و نمی شود آن را گونه ای مجزا دانست. اما نتایج پنج سال تحقیق ژنتیکی در نهایت ثابت کرد که جدایی دو گونه در حدود 32000 تا 67000 سال پیش رخ داده است و حالا این دو یوز با طی کردن مسیرهای تکاملی متفاوت، ویژگی های ظاهری و ژنتیکی متفاوت دارند و باید آن ها را گونه هایی متمایز خواند. البته تفاوت های فاحش ظاهری با مقایسه ریخت دو حیوان نیز متمایز بودن دو گونه را مشهود می کند.

رفتار یوزهای ماده با یوزهای نر کمی متفاوت است. یوزپلنگ های نر معمولاً در یک قلمرو باقی می مانند اما یوز ماده عموماً سفرهای طولانی با فواصل بیش 130 کیلومتر دارند. مسیر سفرهای آن ها از خط آهن و دو جاده اصلی عبور می کند که خطر تلف شدن آن ها را افزایش می دهد. در شرایط کنونی نسل آن ها، از دست رفتن حیوانات ماده می تواند از تلف شدن یک حیوان نر با اهمیت تر باشد. به خصوص اگر حیوان ماده آبستن باشد. مهم ترین تهدیدات یوزها کاهش تعداد غزال ها، آزار و اذیت، تغییر کاربری زمین، بیابانزایی و تلفات جاده ای است. همچنین قرارگیری معادن آهن، مس و زغال سنگ در محدوده زیستی یوزپلنگ تهدیدی جدی برای نسل این حیوان است. به خصوص احداث جاده های رفت و آمد به معدن و حضور انسان در محدوده زیستی یوز می تواند خطری جدی برای آن ها باشد. در حال حاضر از روستاییان خواسته شده است که اگر یوزپلنگ به گله آن ها حمله کرد با او مقابله نکنند و اجازه بدهند یوز یکی از گوسفندان را بگیرد. چرا که این حیوان مانند گرگ به تمام گله حمله نمی کند و تنها به یک شکار بسنده می کند. گوسفند شکار شده توسط یوز مشمول بیمه می شود و بیمه زیان دامداران را می پردازد. در مقابل اگر چوپان با یوز درگیر شود و حیوان را بکشد باید جریمه ای معادل صد میلیون تومان پرداخت کند. گفتنی است یوزپلنگ سریع ترین حیوان بر روی خشکی در سراسر جهان است.

گربه پالاس

گربه پالاس نه حیوانی به درشتی پلنگ است و نه مانند یوز شکارچی قهار و سریع به حساب می آید. این گربه وحشی در واقع حیوانی به اندازه گربه های معمولی خانگی است. همین موضوع باعث می شود بیشتر مردم در برخورد احتمالی با گربه پالاس آن را تنها گربه ای معمولی بدانند. گربه پالاس زیر شاخه های گوناگونی دارد.

اما نکته ای بسیار شگفت آور این گربه را از تمام گربه های دیگر جدا می کند. بر خلاف بیشتر گربه ها مردمک چشم این گربه گرد است. درست مانند چشم انسان. بدن پر مو و صورت متفاوت، این گربه را به یکی از زیباترین گربه های جهان تبدیل کرده است. همین زیبایی و تفاوت دلیلی شده است تا تجارت غیر قانونی این گونه ی رو به انقراض باب شود. با وجود اهمیت بسیار زیاد ژنتیکی این گربه، به خصوص به خاطر مردمک چشم متفاوتش، تلاش برای بقای نسل آن بسیار کم رنگ بوده است.

ابعاد کوچک و زندگی در ارتفاعات، عملیات بقای نسل را دشوار می کند. اما چند نمونه از گربه پالاس در باغ وحش های جهان موجود هستند. این گربه ی زیبا بیشتر در شمال شرقی ایران یافت می شود. با این وجود مواردی پراکنده در دیگر مناطق ایران نیز مشاهده شده اند. این حیوان به خاطر پیتر سیمون پالاس، دانشمند آلمانی که برای اولین بار به مطالعه روی گربه ی پالاس پرداخت، به این نام شناخته می شود.

منبع: https://www.safarme.com/