سرزمین ماد دارای دو قسمت ماد بزرگ و ماد کوچک بود . ماد بزرگ شامل نواحی مرکزی و غربی ایران تا حدودی کردستان و کوههای زاگرس بود که به آن ماد رکیانا که ری و نواحی آن را هم شامل میشد میگفتند و ماد کوچک نیز مشتمل بر کردستان و کرمانشاهان بود. سرزمین مادها یا آذربایجان محل تلاقی دو رشته کوه زاگرس و البرز است که از تلاقی این دو رشته کوه و فرهنگ مردمان این دو ناحیه، فرهنگی امتزاج مییابد که به آن فرهنگ آذربایجان گفته میشود. امروزه فرهنگ آذربایجان نواحی جنوب رود ارس یعنی آذربایجان غربی، شرقی، اردبیل تا زنجان را شامل میشود.
فرهنگ و تمدن مادها (۷۰۸ ق.م تا ۲۳۱ ق.م)
مادها به دوران پس از مرگ اعتقاد داشتند و به همین دلیل برای مردگان خود همچون زندگان مسکن میساختند. این مقبرهها که در دل صخرهها ساخته شدهاند، ما را از معماری مادی نیز تا حدودی آگاه میسازند. از خصوصیات مهم مقبرههای مادی وجود طاقچههایی است که برای آرامش روح مردگان و قرار دادن لوازم زندگی و زینتآلات بر روی آنها ساخته میشدند. بدیهی است بروز چنین رفتاری مشخصا بیان کننده اعتقاد مادها به زندگی پس از مرگ بوده است.
[caption id="attachment_2765" align="aligncenter" width="1024"] دخمه سنگی دکان داوود- کرمانشاه[/caption] این اعتقاد با توجه به وجود علائمی نظیر خورشید در وسط نقشی شبیه فروهر و سمت چپ آن آناهیتا درمقبرههای کشف شده در قیزقاپان و سکاوند مبین تشابهاتی از اصول عقاید زرتشت در مادهاست. گور دخمهای در نزدیکی سر پل ذهاب در دامنههای زاگرس به نام دکان داوود یکی دیگر از این نمونه است. علاوه بر این دخمه دائو دختر در ناحیه ممسنی، دخمه شیرین و فرهاد در کوهستان شمال کرمانشاه و دخمه خورزن در شش کیلومتری شرق همدان از دیگر دخمههای مادی به شمار میآید. [caption id="attachment_2764" align="aligncenter" width="995"] دخمه سنگی دائو دختر در ناحیه ممسنی[/caption] [caption id="attachment_2763" align="aligncenter" width="1024"] دخمه سنگی دائو دختر در ناحیه ممسنی[/caption] [caption id="attachment_2768" align="aligncenter" width="1017"] دخمه سنگی قیزقاپان- شهریتان هریس استان آذربایجان شرقی[/caption] [caption id="attachment_2766" align="aligncenter" width="1022"] دخمه سنگی فخریکا-شهرستان مهاباد[/caption]زبان مادی
زبان مادیها به زبان فعلی شمال ایران شباهت داشته و با زبان دورههای بعد (هخامنشی یا پارس باستان) و زبان جنوب ایران تفاوت چندانی ندارد. به طوری که در کتیبههای هخامنشیان که به سه زبان پارسی باستان، عیلامی و آشوری میباشد. در قسمتی از نوشتهها که به زبان مادی است، مختصر تفاوت زبان مدی با زبانهای مذکور فقط از نظر لهجه میباشد.
زبان مادها با گذشت زمان از میان رفت، اما هنوز در آذربایجان، لهجههای خلخالی، تاتی و هرزندی که بقایای زبان مادی است.زبان تاتی یا ترکی امروزی در همدان، زنجان و قزوین و اطراف کرج و ساوه دارای برخی واژههایی است که در عصر مادها به کار میرفته است.
فرهنگ پوشاک در زمان مادها
دیانکوف در کتاب "تاریخ ماد" لباس لولوبیان در لوح نارامسین را کاملا شبیه لباس مردم ماد غربی در هزاره اول ق.م دانسته است. این یادآوری دیانکوف مبین آن است که مردم مهاجر ماد و پارس به محض ورود به فلات ایران تحت تاثیر هند و تمدن مردم بومی قرار گرفتند و درنتیجه به لحاظ موقعیت جغرافیایی، سیاسی، آب و هوا و مسکن در این منطقه فرهنگ پوشاک آنها را مورد استفاده قرار دادند.
[caption id="attachment_2772" align="aligncenter" width="576"] لوح سنگی نارام سین[/caption] [caption id="attachment_2771" align="aligncenter" width="834"] لوح سنگی نارام سین[/caption]جیمز لیور در کتاب "تاریخ لباس" درباره شلوار مادی مینویسد:مهمترین نوآوری ایرانیان پوشیدن شلوار بود که بعدها لباس خاص آنها شد. شلوار مادی شبیه شلوارهای رکابدار و تنگ امروزی بود که در نقوش تخت جمشید افسانه ای و پاسارگاد کمی گشادتر و بلندتر روی کفش را میگرفته و با رکابی در زیر کفش دیده میشود.
مادها پیراهنی داشتند که بدون چین و دراز بود و در قسمت جلو بسته میشد. بلندی این پیراهن تا روی زانو میرسید. این پیراهن آستینی تنگ و یقهای ساده و بدون برگردان داشت و از سر پوشیده میشد.